Publikacje naukowe członków Zespołu z lat 2013-2018

Joanna Falkowska, "Ambasadorki wychowania. Poglądy pedagogiczne polskich kobiet w II połowie XIX wieku i początkach XX wieku", Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2018.

          W prezentowanej pracy analizie poddano dorobek polskich autorek prac pedagogicznych drugiej połowy XIX i początków XX wieku. Można powiedzieć, że były one ambasadorkami pewnych idei wychowawczych. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy kształcenie charakteru, wychowanie do wartości, kształtowanie umiejętności samodzielnego działania, niezależnego myślenia i odpowiedzialności za własny rozwój, a także przygotowanie do życia w społeczeństwie. W piśmiennictwie kobiet tego okresu podejmowano próby zdefiniowania pojęcia „wychowanie”. W swej twórczości autorki zwracały uwagę na dziedziny wychowania i przypisywały im określone zadania. Formułowały cel i najważniejsze zadania wychowania moralnego, religijnego, umysłowego, estetycznego i fizycznego. Prezentowały również swoje stanowisko w sprawie koniecznych zmian w oświacie. I chociaż nie wszystkie ich pomysły i koncepcje edukacyjne weszły w życie w postaci reform szkolnych, to działalność kobiet w obszarze wychowania i nauczania stawała się coraz bardziej widoczna i doceniana. To ich ogromnej pracy zawdzięczamy przygotowanie społeczeństwa na nadejście niepodległej Polski, a do ich piśmiennictwa i pewnych uniwersalnych idei wychowawczych odwoływały się następne pokolenia Polaków. 

"Nauczyciele. Szkice portretów uczonych i nauczycieli", Anna Królikowska, Joanna Falkowska (red.), Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Kraków 2018.

     Intencją książki jest ukazanie nauczycieli w ich działalności, dzięki której mieli swój udział w tworzeniu teorii subdyscyplin pedagogicznych, ale też zasłużyli się dla praktyki edukacyjnej. Analiza ich dorobku pokazuje, że najlepsze wyniki w swojej działalności mieli ci pedagodzy, którzy łączyli te dwa podejścia: teoretyczne i praktyczne. Dobra znajomość edukacyjnychrealiów była podstawą do tworzenia koncepcji, teorii, a także narzędzi do dalszej pracy edukacyjnej (nowych metod, podręczników itp.). Autorzy artykułów zawartych w książce przywołują sylwetki pedagogów z przeszłości, tych, którzy odcisnęli swoje piętno nie tylko w obszarze bezpośrednich swoich oddziaływań, czyli szkoły, ale też w szeroko rozumianej kulturze – jako twórcy zmian edukacyjnych i aktywni uczestnicy przełomowych niejednokrotnie wydarzeń w historii edukacji.

          Książkę należy zaliczyć do publikacji przedstawiających rodowód polskiej myśli pedeutologicznej. W rozważaniach  koncentruję się  na  odczytaniu idei, które towarzyszyły kształtowaniu się i głównym założeniom polskiej pedeutologii. Prezentuję je na przykładzie działalności i myśli zasłużonych pedagogów środowiska lwowskiego, to jest: Antoniny Machczyńskiej i Bolesława Ferdynanda Mańkowskiego. To dzieło tworzenia polskiej pedeutologii jest jednocześnie historią polskich instytucji edukacyjnych kształcących nauczycieli, ale i historią  życia ich twórców. Instytucje te były wpisane w niełatwe dzieje polskiej oświaty.

Krzysztof Ratajczak, "Szkolnictwo w Wielkopolsce na tle sąsiadów w okresie średniowiecza", Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2017.

          Celem książki jest przedstawienie dziejów szkolnictwa w średniowiecznej Wielkopolsce na tle sąsiednich regionów oraz uchwycenie dróg recepcji rozwiązań prawnych, ale również i funkcjonalnych, dokonanych w rozwiniętych państwach łacińskiej, chrześcijańskiej Europy i ich wpływu na rozwój szkolnictwa w Wielkopolsce.

Opracowanie składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy ma charakter obszernego, lecz koniecznego dla dalszej narracji, omówienia edukacyjnej działalności Kościoła ze szczególnym uwzględnieniem ustawodawstwa szkolnego. Rozdział drugi poświęcono zagadnieniu recepcji prawa kościelnego w zakresie edukacji na terenie Wielkopolski. Rozdział trzeci dotyczy szkół katedralnych i kolegiackich. Omówiono w nim w dzieje szkoły katedralnej w Gnieźnie i Poznaniu oraz szkół kolegiackich w Wielkopolsce. Na treść rozdziału czwartego składa się przedstawienie dziejów szkolnictwa parafialnego na terenie Wielkopolski. Rozdział piąty prezentuje szkolnictwo zakonne na terenie Wielkopolski. Zebrano w nim wiadomości o szkołach wewnętrznych i zewnętrznych, a także o studiach uniwersyteckich podejmowanych przez zakonników z wielkopolskich konwentów poszczególnych zakonów.

Wiesław Partyka, „Opieka instytucjonalna na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Szpitale i przytułki”, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2017.

          Monografia „Opieka instytucjonalna na Lubelszczyźnie w XIX wieku. Szpitale i przytułki” ma charakter historyczno-pedagogiczny. Porusza zagadnienia, które nie były dotychczas przedmiotem analiz historyków wychowania czy historyków społecznych i dotyczy zagadnień dotychczas nieporuszanych albo marginalizowanych. Głównym celem monografii jest ukazanie stanu szpitalnictwa i opieki społecznej na Lubelszczyźnie w XIX wieku, a konkretnie sieci instytucji opiekuńczych i leczniczych, prawnych i materialnych podstaw ich działalności oraz zakresu udzielanej pomocy. Pod wieloma względami jest to praca pionierska. Szczególnie kwestia szpitali-przytułków, czyli domów schronienia, nie spotkała się dotychczas z żadnym zainteresowaniem ze strony badaczy, mimo iż dotyczy bardzo istotnych problemów społecznych i kształtowania się nowoczesnego systemu opieki. Praca ta oprócz walorów naukowych i poznawczych – ważnych z punktu widzenia badaczy historii szpitalnictwa i opieki społecznej – ma również wartość dla takich dyscyplin, jak historia wychowania, pedagogika opiekuńcza czy praca socjalna. Ukazując zmiany, jakie zachodziły w opiece nad człowiekiem potrzebującym na przestrzeni XIX wieku, publikacja ta poszerza ogólną wiedzę na temat dawnych form opieki, co może być wykorzystane obecnie w projektowaniu nowych form pomocy przez pracowników różnych kościelnych i świeckich instytucji społecznych i opiekuńczych.

Aneta Bołdyrew, "Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecznych w latach 1864-1914", Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.

          Przemiany społeczno-ekonomiczne w Królestwie Polskim w latach 1864-1914, obok pozytywnych konsekwencji, niosły ze sobą polaryzację społeczeństwa, eskalację biedy i zjawisk dewiacyjnych. Niniejsza książka jest poświęcona rozwijającym się w tym czasie patologiom społecznym, które w badanym okresie i współcześnie są uważane za szczególnie groźne: alkoholizmowi, prostytucji, „handlowi żywym towarem”, dzieciobójstwu, porzucaniu dzieci, aborcji, krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci prowadzącemu do powstania grupy „dzieci ulicy” oraz demoralizacji i przestępczości nieletnich. Analizie poddano opinie i poglądy społeczeństwa Królestwa Polskiego na temat uwarunkowań tych zjawisk, ich przejawów i konsekwencji. Równolegle przedmiotem badań były inicjatywy społeczne o charakterze profilaktycznym, edukacyjnym i opiekuńczo-wychowawczym na rzecz osób najuboższych, opuszczonych, zaniedbanych, wykazujących zachowania patologiczne. Celem pracy było także określenie skuteczności owych działań i ich znaczenia w modernizacji życia społecznego na przełomie XIX i XX w.

Dorota Grabowska-Pieńkosz, "Zapisani w pamięci. Nauczyciele zaboru austriackiego w literaturze pamiętnikarskiej", Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2016.

          Praca jest próbą wieloaspektowego spojrzenia na nauczycieli pracujących w różnych typach szkół na terenie zaboru austriackiego, z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych, kulturowych, politycznych oraz ekonomicznych. Zaprezentowano postawy nauczycieli, które z jednej strony wynikały z systemu wartości, norm i zasad pedagogicznych, a z drugiej strony zależne były od sytuacji społeczno-politycznej opisywanego okresu historycznego. Zobrazowano postawy etyczne, patriotyczne oraz religijne pedagogów. Ukazano również przebieg realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego, zwracając szczególną uwagę na programy nauczania i wychowania, środki i metody stosowane przez nauczycieli. W tworzonym obrazie galicyjskich pedagogów zaprezentowano też ich aktywność w środowisku szkolnym oraz pozaszkolnym, uwzględniając ich pozycję społeczną i materialną. Podstawą do przedstawienia tej problematyki uczyniono literaturę pamiętnikarską autorstwa uczniów oraz nauczycieli. Źródła te pozwalają poznać historię życia ludzkiego, związaną z indywidualnym odbiorem otaczającej go rzeczywistości, a przede wszystkim spostrzeżenia, odczucia, poglądy różnych autorów związane ze szkołą.

Joanna Cukras-Stelągowska (red.), "Pamiętanie i zapominanie. Wspólnoty - wartości - wychowanie",  Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2016.

          Pamięć stanowi źródło wiedzy o tożsamości, zarówno gdy mowa o pamięci jednostkowej, jak i społecznej. Autorzy tomu podkreślają, iż to właśnie pedagogika powinna koncentrować się na wartości społecznego pamiętania i przypominania. Poprzez tytuł Pamiętanie i zapominanie zaakcentowano procesualny i niezwykle dynamiczny charakter tych zjawisk. W pełni zgadzamy się ze słowami Barbary Skargi, która stoi na stanowisku, iż „pamiętanie, zapomnienie i przypominanie są w nieustannej grze”.  Zaproponowana zaś w podtytule triada Wspólnoty – Wartości – Wychowanie wskazuje na trzy główne elementy, które mogłyby stanowić składowe pedagogiki pamięci.
          Książka stanowi zaproszenie do dyskusji na temat relacji pomiędzy tożsamością regionalną, narodową i europejską, istotą współczesnego patriotyzmu i pojmowaniem obywatelskości. Stanowi próbę odpowiedzi na pytanie jak powinien wyglądać nasz stosunek do dziedzictwa kulturowego i wielokulturowej przeszłości Rzeczypospolitej oraz czym jest dzisiaj budowanie „polityki pamięci”. Przywołujemy także pamięć o żydowskiej i karaimskiej mniejszości narodowej. W zbiorze Czytelnik odnajdzie również nowe odczytania myśli Marii Montessori oraz Stanisława Ossowskiego, analizy procesu modelowania zbiorowej pamięci w okresie stalinowskim, „pamięci narzuconej” w ostatnich dekadach PRL-u oraz główne kierunki przemian świadomości młodzieży lat 80. Mamy nadzieję, że zaproponowane w niniejszym tomie teksty wzbogacą refleksję nad meandrami pamięci społecznej, a być może wskażą także dalsze obszary badawcze dla pedagogiki pamięci.

      Prezentowane artykuły ukazują różne przejawy przeszłości zachowane w wielu nośnikach pamięci historycznej. To zainteresowanie przeszłością jest zgodne z tezą Marcina Kuli, który mówił, że „przeszłość to spadek nie do odrzucenia”. Przeszłość dziedziczy każdy z nas, ale i przeszłość dziedziczymy też w praktyce badawczej, o czym świadczy artykuł każdego autora. Dobitniej jeszcze kwestię pamięci i przeszłości wyjaśnił Henri Bergson w pracy pt. Pamięć i życie. Według niego „w jakimś sensie trwanie jest pamięcią”. A my przychodząc na świat, od razu umieszczamy się w tej przeszłości, która bez przerwy narasta i jest wzbogacana o nowe idee. I w takim  sensie książka ta ukazując różne obszary pamięci pedagogicznej, umieszcza Czytelnika w przeszłości.

Joanna Falkowska (red.), "Polskie dziedzictwo pedagogiczne. Rozważania o ideach i instytucjach", Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2016. 

       Autorzy zamieszczonych w tym tomie tekstów zaproponowali różne sposoby odczytania terminu, jakim jest dziedzictwo pedagogiczne. Odnieśli się do minionej myśli pedagogicznej i jej przedstawicieli (teoretyków i praktyków), propagowanych przez nich koncepcji oraz do dziedzictwa instytucji. Wspólnym mianownikiem, który łączy wszystkie zebrane artykuły, jest próba ocalenia od zapomnienia idei edukacyjnych oraz instytucji jako miejsc podtrzymywania tradycji i ochrony dziedzictwa kulturowego. Należy zauważyć, że autorzy zebranych rozważań podkreślali zwłaszcza rolę dziedzictwa pedagogicznego w oddziaływaniu na młode pokolenie Polaków oraz starania czynione dla jego ochrony.

          Zasygnalizowane w niniejszej publikacji problemy są świadectwem tego, jak ważna jest świadomość konieczności dbania o dziedzictwo kulturowe, w tym pedagogiczne. Odwoływanie się do przeszłości, tradycji i kultury minionych pokoleń ma bowiem istotne znaczenie bez względu na okoliczności polityczne, społeczne itp. Zwłaszcza w trudnych dla narodu momentach dziejowych dorobek przodków oraz pamięć o ich pracy i wysiłku był inspiracją do walki o odzyskanie tożsamości i niepodległości. Współcześnie, pamięć o tym, co ważne w dziejach narodu oznacza troskę i zaangażowanie w przyszłość.

Wiesław Jamrożek, "Kongresy i zjazdy pedagogiczne w rozwoju polskiej myśli i praktyki edukacyjnej (do 1939 roku)", Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016.

          Książka powstała w ramach projektu badawczego sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki. Autor prezentuje w niej na początku dwa kongresy zorganizowane we Lwowie jeszcze w okresie niewoli narodowej: Pierwszy Polski Kongres Pedagogiczny – odbyty w dniach 17-19 lipca 1894 roku oraz Drugi Polski Kongres Pedagogiczny – zwołany w dniach 1-2 listopada 1909 r., a następnie kongresy (zjazdy) organizowane już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości: Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Warszawie, urządzony w dniach 14-17 kwietnia 1919 roku (który przeszedł do historii pod nazwą Sejmu Nauczycielskiego), Pierwszy Kongres Pedagogiczny - zorganizowany w Poznaniu w dniach 8-10 lipca 1929 roku (podczas trwania Powszechnej Wystawy Krajowej), Drugi Kongres Pedagogiczny – odbyty w Wilnie w dniach 4-8 lipca 1931 roku, Trzeci Kongres Pedagogiczny - zorganizowany we Lwowie w dniach 17-21 czerwca 1933 roku, Czwarty Kongres Pedagogiczny - obradujący w Warszawie w dniach 27-29 maja 1939 roku (w obliczu narastającego zagrożenia ze strony Niemiec hitlerowskich). Przedmiotem rozważań są również przebieg i rezultaty Ogólnopolskiego Kongresu Dziecka, który odbył się w Warszawie w dniach 1 – 4 października 1938 roku.          

          Autor podkreśla, że powyższe zjazdy i kongresy odegrały dużą rolę w rozwoju myśli i praktyki edukacyjnej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku oraz w Polsce międzywojennej. Tematyka podejmowana na nich była rozległa i obejmowała problemy dotyczące  zarówno edukacji szkolnej, jak i oświaty pozaszkolnej, zagadnienia odnoszące się do edukacji dziecka, jak i kształcenia dorosłych, tematy z zakresu tzw. ideologii wychowawczej, opieki nad dzieckiem (w różnych fazach jego rozwoju i z uwzględnieniem dzieci niepełnosprawnych).

Stefania Walasek, "Opieka i wychowanie małego dziecka na łamach czasopism przełomu XIX i XX wieku", Wrocław 2015.

          Monografia pt. "Opieka i wychowanie małego dziecka na łamach czasopism przełomu XIX i XX wieku” podejmuje problematykę opieki częściowej w świetle wybranej prasy, ukazującej się na ziemiach trzech zaborów. Autorzy licznych artykułów wskazywali na potrzebę zapewnienia dziecku opieki w czasie pracy zarobkowej ich rodziców. Wskazywano na stopień zainteresowania i społecznego zaangażowania w tworzenie ochronek, zarówno w mieście jak i na wsi. Publicyści żywo interesowali się powstającymi freblówkami i działaniami na rzecz ich upowszechniania przez działaczki oświatowe (Królestwo Polskie) oraz państwo (Wielkopolska, Galicja). W monografii przywołano poglądy twórców i propagatorów wymienionych powyżej form opieki oraz wskazano na początki przedszkoli – kolejnej instytucji adresowanej do małego dziecka.

Ludwik Grzebień, Beata Topij-Stempińska, "Konwikt Szlachecki w Tarnopolu 1856-1886. Słownik wychowanków", Kraków 2016.

          Prezentowana publikacja wpisuje się w obszar badań nad edukacją i wychowaniem na ziemiach polskich w XIX wieku. Zaprezentowane w niej biogramy wychowanków nie są jedynie zbiorem życiorysów, pozwalają zaobserwować kilka wyraźnie skrystalizowanych środowisk, z których wywodziły się dzieci, oraz określić pokrewieństwo lub inne związki łączące wychowanków. Mamy nadzieję, że słownik biograficzny Tarnopolczyków rozszerzy zakres wiedzy o wychowaniu i nauczaniu w XIX wieku, szczególnie w odniesieniu do bogatego ziemiaństwa Kresów Wschodnich, oraz ukaże ponadrozbiorowe więzi Polaków. Konwikt tarnopolski był w II połowie XIX wieku jedyną polską, prywatną szkołą i konwiktem dla synów ziemiaństwa i wyższych urzędników państwowych ze wszystkich trzech zaborów (austriackiego, rosyjskiego i pruskiego). Odgrywał zatem ważną rolę w podtrzymaniu polskości na ziemiach zabranych.

Władysława Szulakiewicz (red.) "Badania biograficzne w pedagogice. Studia źródłowe i bibliograficzne". Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015.

          Oddawany do rąk czytelników zbiór artykułów jest przykładem pamięci w pedagogice i w szeroko rozumianej edukacji. Autorzy w swych studiach przywołują biografie osób zasłużonych dla teorii i praktyki pedagogicznej. Główną intencją prezentowanych wypowiedzi było ukazanie podstaw źródłowych i bibliograficznych omawianych życiorysów, dzięki temu autorzy wskazali dalsze możliwości badań.

Władysława Szulakiewicz (red.) "Badania historyczne w pedagogice. Konteksty źródłowe", Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015.

Władysława Szulakiewicz, "O uczących i uczonych. Szkice z pedeutologii historycznej", Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2014.

          Książka pt.  "O uczących i uczonych" jest próbą odczytania myśli pedeutologicznej w szkole lwowsko-warszawskiej. Zaprezentowano w niej portrety wybitnych twórców polskiej humanistyki, w perspektywie  pojmowania przez nich służby nauczycielskiej. Poza ukazaniem stylów pracy pedagogicznej, główną intencją publikacji jest  także oddanie w prezentowanych opisach istoty relacji mistrz i uczeń. W pracy przedstawione zostały przykłady nauczycieli akademickich, którzy wspaniale łączyli pracę naukową z działalnością dydaktyczną i oświatową. To, co łączy omówionych uczonych, to wspólny rodowód akademicki. Mamy tu bowiem twórcę szkoły naukowej i jego uczniów.

Joanna Falkowska, "Przeciw marzycielstwu". Działalność edukacyjna Anastazji z Jełowickich Dzieduszyckiej (1842-1890), Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2014.

           Praca jest próbą monograficznego przedstawienia działalności edukacyjnej Anastazji Dzieduszyckiej (1842-1890). Zaprezentowano w niej wkład, jaki do myśli pedagogicznej wniosła A. Dzieduszycka. Była ona cenioną nauczycielką, publicystką, orędowniczką równouprawnienia kobiet i autorką prac do nich kierowanych. Opublikowała podręcznik do seminarium nauczycielskiego oraz wiele artykułów dotyczących edukacji i wychowania. W swych pracach stanowczo i odważnie opowiadała się za dostosowaniem wychowania kobiet do zmieniającej się rzeczywistości społecznej, politycznej oraz kulturowej. Tym samym można ją zaliczyć do grona znanych propagatorek walki o prawa kobiet. Problemy poruszone w pracy przedstawiono na tle procesów emancypacji kobiet, zachodzących w drugiej połowie XIX wieku w Polsce.

"Dziedzictwo myśli pedagogicznej Edmunda Bojanowskiego we współczesnej edukacji w Polsce i na świecie", red. naukowa s. M. Loyola Opiela, Lublin 2014.

          Publikacja zbiorowa pt. "Dziedzictwo myśli pedagogicznej Edmunda Bojanowskiego we współczesnej edukacji w Polsce i na świecie" (red. naukowa s. M. Loyoli Opiela) została opracowana głównie przez Służebniczki ku uczczeniu 200. rocznicy urodzin bł. Edmunda Bojanowskiego (1814-1871). Jego osoba i myśl pedagogiczna wciąż inspiruje, jest przykładem dla twórczych działań, którym patronuje „jednocząc różne środowiska wokół dobra” w Polsce i wielu miejscach na świecie.
          Zebrane w publikacji artykuły, zestawienia i świadectwa ukazują szeroką płaszczyznę działań inspirowanych przykładem E. Bojanowskiego i ich bogaty wkład we współczesną edukację w Polsce i na świecie. Jego rola jako patrona i inspiratora działań edukacyjnych - od wczesnej edukacji po edukację dorosłych -  owocuje w bogatych działaniach samorządów, ośrodków kultury i organizacji pozarządowych, licznych inicjatyw naukowych i popularyzujących zarówno koncepcję pedagogiczną bł. E. Bojanowskiego jak i dorobek związany z jej realizacją, przyczyniają się do pomnażania tego dziedzictwa. Także zebrane w publikacji artykuły, świadectwa i zestawienia są dziedzictwem jako odzwierciedlenie świadomości osób bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanych w praktykę pedagogiczną, a dotyczących myślenia o edukacji młodych pokoleń wprowadzanych w świat kultury na obecnym etapie ich dziejów. Są wyrazem tego, jak refleksja i pamięć o tym dziedzictwie kształtuje ich tożsamość jako pedagogów oraz tożsamość pedagogiki przedszkolnej.
          Podjęta w niniejszej publikacji próba ukazania dziedzictwa myśli pedagogicznej bł. E. Bojanowskiego, ze względu na jego bogactwo stanowi początek dalszych badań w tej dziedzinie. Wymiary bogactwa tego dziedzictwa, chociaż ujęte w całości, to w poszczególnych rozdziałach ukazane zostały z konieczności w sposób przykładowy, przybliżający najważniejsze jego egzemplifikacje.

Joanna Falkowska, "Myśl wychowania narodowego w Galicji okresu autonomii. Twórcy i idee", Biblioteka Historii Edukacji, t. 3, Toruń 2013.

          Książka pt. "Myśl wychowania narodowego w Galicji okresu autonomii. Twórcy i idee" ukazuje powstawanie i rozwój koncepcji wychowania narodowego w zaborze austriackim. Rozważania w  pracy obejmują okres autonomii galicyjskiej, czyli lata 1860–1918. Są to czasy kształtowania się instytucji autonomicznych, wydawania ustaw i rozporządzeń dotyczących życia społeczno-politycznego, naukowego oraz oświatowego. Podstawowe problemy przedstawione w publikacji można ująć w postaci następujących pytań: W jakim zakresie autonomia galicyjska wpłynęła na rozwój oświaty i myśli pedagogicznej? Kim byli twórcy koncepcji wychowania narodowego w Galicji? Jakie  stworzono koncepcje wychowania narodowego oraz jakie wypracowano sposoby ich realizacji? Badania podjęte w ramach tej pracy mają na celu wzbogacenie wiedzy z zakresu rozwoju myśli pedagogicznej w okresie autonomii galicyjskiej. Pozwolą także ukazać wkład, jaki do nauki o wychowaniu wnieśli wybitni przedstawiciele różnych środowisk naukowych, nauczyciele a także działacze oświatowi.

Justyna Gulczyńska, "Przemiany w szkolnictwie średnim ogólnokształcącym w Polsce w latach 1944-1989", Poznań 2013.

          Monografia zawiera obraz działalności i zmian szkoły średniej ogólnokształcącej, będącej jednym z najważniejszych elementów w systemie oświatowym, przygotowującym młodzież do studiów wyższych, a tym samym uczestnictwa w formowaniu elit intelektualnych społeczeństwa. W latach 1944-1989 szkoła tego szczebla edukacji stała się istotnym punktem zainteresowań ówczesnych władz państwowych, których założeniem w ramach obowiązującej polityki było podporządkowanie sobie obywateli poprzez zniewalanie ich umysłów. Szkoła średnia ogólnokształcąca była wówczas miejscem, gdzie w sposób najbardziej wszechstronny kształtowano przyszłego „podwładnego”. W pracy dokonano analizy działalności i przemian, jakie zachodziły na gruncie tej szkoły w obszarach: organizacyjnym, strukturalnym, dydaktycznym, wychowawczym. W ten sposób starano się ukazać jej funkcjonowanie, ale również nasilający się i osłabiający poziom ideologizacji i indoktrynacji w warunkach ówczesnego ustroju socjalistycznego. Ukazano również efekty tych oddziaływań, tj. zmieniające się postawy i reakcje zarówno młodzieży, jak i nauczycieli liceów ogólnokształcących, szczególnie w latach 80., przedstawiając rzeczywisty obraz szkoły średniej ogólnokształcącej w Polsce Ludowej. 

Edyta Głowacka-Sobiech, "Harcerstwo w Polsce w latach 1944-1990", Poznań 2013.

          Książka rekonstruuje historię polskiego skautingu w latach następujących po II wojnie światowej. Jej autorka nie czyni tego jednak z perspektywy pojedynczego człowieka - harcerza. Punktem wyjścia są bowiem dzieje organizacji, ruchu harcerskiego jako idei, filozofii wychowania i życia młodego pokolenia. Książka jest jednocześnie opowieścią o oporze i walce młodego pokolenia, które zmuszone zostało do działania w czasach "zimnowojennych", kiedy młodość, ufność i zaangażowanie właściwe młodości, zostały wykorzystane cynicznie przez polskie władze komunistyczne do bieżącej walki politycznej. Pogwałcono w ten sposób "świętą" nieomal zasadę w wychowaniu, by młodych ludzi pozostawić neutralnych względem polityki, bo ta jest zaprzeczeniem wszelkich ideałów młodości.

Iwona Chmura – Rutkowska, Edyta Głowacka – Sobiech, Izabela Skórzyńska, "Historia ludzi. Historia dla ludzi. Krytyczny wymiar edukacji historycznej", Kraków 2013.

          Z kim solidaryzujemy się po obowiązkowym kursie edukacji historycznej: z upamiętnionymi poprzez pomniki i eksponowane miejsce na kartach podręczników sławnymi dowódcami zbiorowych masakr, czy z tymi, którzy byli zbyt słabi i bez szans na przetrwanie? Z kim się utożsamiamy? Do czego aspirujemy? Czy szkolna edukacja historyczna wspiera rozwój społeczeństwa obywatelskiego i demokracji? Czy raczej reprodukuje mity i podgrzewa resentymenty? Czy w ogóle możliwe jest odpolitycznienie edukacji historycznej w centralnie sterowanym systemie oświaty? Kto, do jakiej rzeczywistości i w jaki sposób edukuje przyszłych nauczycieli historii?

"Biografie nauczycieli i pedagogów. Idee i programy", red. Ryszard Skrzyniarz, Grzegorz Bujak, Katarzyna Kołtuniewicz, Biblioteka Katedry Biografistyki Pedagogicznej, t. 2, Episteme, Lublin, 2013.

          Historycy oświaty i wychowania od dawna interesują się badaniami o charakterze biograficznym. W ostatnich latach pojawiło się wiele studiów i opracowań poświęconych ludziom oświaty, nauki i pedagogom. Są wśród nich zarówno prace monograficzne, oparte na bogatym materiale źródłowym, słowniki, artykuły okazjonalne, przyczynkarskie, a także literatura dotycząca metodologii badań biograficznych, w której autorzy definiują poszczególne typy biografii oraz określają zasady interpretacji źródeł wykorzystywanych do przygotowania biografii. Opracowania te pełnią ważną rolę w procesie badania dorobku pedagogiki i edukacji oraz mentalności edukacyjnej i wychowawczej minionych czasów. Mogą być także wstępem do poznawania ocen przeszłości oświatowo-pedagogicznej. Celem niniejszej publikacji jest ukazanie wielowymiarowości biografistyki dotyczącej historii edukacji i wychowania na przestrzeni wieków i współcześnie. Autorami opracowań są badacze pochodzący z różnych ośrodków akademickich w kraju. Zgromadzone opracowania zostały ułożone tematycznie w czterech częściach, każda z nich dotyczy innego aspektu biografistyki w badaniach historyczno-edukacyjnych.

"Wzory i wzorce osobowe w biografistyce pedagogicznej", red. Ryszard Skrzyniarz, Magdalena Gajderowicz, Tomasz Wach, Biblioteka Katedry Biografistyki Pedagogicznej, t. 3, Episteme, Lublin, 2013.

          Biografie, od niepamiętnych czasów towarzyszyły człowiekowi. W oparciu o zmitologizowane żywoty bohaterów, bóstw i herosów formowały się całe kultury, w ich najróżniejszych wymiarach. Biografie biblijnych praojców, wybitnych wodzów, władców, rycerzy czy świętych miały olbrzymi wpływ na dzieje całych narodów i mniejszych społeczności. Spełniały rolę wychowawczą, przekazywały wiedzę o otaczającym świecie, pociągały przykładami, mobilizowały do rozwoju i pobudzały do działania, ale także bawiły i wzruszały. Kultury tradycyjne wykorzystywały biografie w edukacji i wychowaniu kolejnych pokoleń. Czy obecnie pedagog może podołać zadaniu skutecznego wspierania wychowania i edukacji człowieka bez szukania wzorów i wzorców? Autorzy opracowań zebranych w tym tomie przekonują, że wzorce osobowe są nieodzowne w edukacji współczesnego człowieka. Z nich trzeba czerpać jak najwięcej, aby odczytane w nim wartości zaszczepiać tym, którzy jeszcze nie są przygotowani do życia, nie zawsze wiedzą, jak należy działać. Muszą także weryfikować prawdziwość informacji, ocenić walory moralno-edukacyjne, poziom artystyczny i wpływy na świadomość i postawy młodego człowieka wzorów propagowanych przez środki masowego przekazu i kulturę popularną.