Publikacje naukowe członków Zespołu z lat 2008-2012

U podstaw tożsamości pedagogiki. Wielowymiarowość pedagogiki – biografistyka – historia, red. Ryszard Skrzyniarz, Ewa Smołka, Stanisława Konefał, (Biblioteka Katedry Biografistyki Pedagogicznej, t. 1) Wydawnictwo KUL, Lublin 2012.

Ponad dwadzieścia lat minęło od momentu transformacji ustrojowej w Polsce. Okres ten zaznaczył się ogromnymi zmianami, które zaszły w polskim społeczeństwie, w gospodarce, systemie prawnym, kulturze, oświacie i nauce. Praktycznie nie ma obecnie dziedziny życia, której by nie reformowano, unowocześniano, dostosowywano do nowych warunków i wymagań „otwartego” świata. Z perspektywy czasu te przeobrażenia jednych zachwycają, drugich napełniają lękiem, w trzecich odsłaniają pokłady rozgoryczenia czy buntu i chęci ucieczki. Wszystkich jednak dopingują do dyskusji nad kierunkami przemian społecznych, reform w szkolnictwie i nauce oraz działań zmierzających do zapobieżenie negatywnym skutkom wpływu procesów globalizacyjnych na wychowanie i kształcenie młodych ludzi.

Danuta Apanel (red.), Być nauczycielem – opiekunem – wychowawcą. Perspektywa historyczna, Toruń 2012.

Współcześni nauczyciele, opiekunowie, wychowawcy w poczuciu odpowiedzialności za swoich uczniów, wychowanków, podopiecznych pozostają często bezradni wobec złożoności i dynamizmu problemów, które im zagrażają, a także w obliczu uwarunkowań legislacyjnych i organizacyjnych, którym podlegają. Prezentowane opracowanie jest jednym z głosów w społecznej dyskusji w sprawie ról, zadań i funkcji nauczyciela, opiekuna, wychowawcy w różnorodnych środowiskach wychowawczych, poczynając od edukacji na poziomie elementarnym aż do poziomu akademickiego włącznie.

Wskazuje także, iż analizując trudne problemy teraźniejszości, nie można odcinać się od źródeł, które dostarczają nam wzorów rozwiązań, wytyczają drogi postępowania. Odwoływanie się do dziedzictwa pedagogicznego może być inspirujące przy rozwiązywaniu problemów współczesności i przyszłości, a znajomość dorobku minionych pokoleń jest równie ważna jak znajomość aktualnych i przyszłych tendencji rozwojowych.

Janina Kamińska, Universitas  Vilnensis 1793-1803. Od Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego, Warszawa 2012.

Rozprawa poświęcona dziejom Uniwersytetu Wileńskiego na przełomie XVIII i XIX wieku przygotowana na podstawie licznych starannie zebranych i przeanalizowanych źródeł. Autorka omawia organizację uczelni, jej profesorów, studentów i wychowanków. Praca zawiera również bardzo obszerną i szczegółową bibliografię źródeł i opracowań na temat tej uczelni.

Władysława Szulakiewicz, Stanisław Łempicki (1886-1947). Twórca lwowskiej szkoły historii wychowania, Toruń 2012.

Rozprawa poświęcona jest życiu i działalności naukowej Stanisława Łempickiego, kierownika pierwszej w Polsce Katedra Historii Oświaty i Szkolnictwa oraz twórcy lwowskiej szkoły historii wychowania. W pracy sporo miejsca zajmują rozważania obrazujące aktywność dydaktyczną Stanisława Łempickiego skierowaną na kształcenie młodych adeptów historii oświaty i wychowania. Dopełniają je refleksje na temat wysiłków lwowskiego uczonego, związanych z procesem instytucjonalizacji lwowskiej historii wychowania. W Zakończeniu wymieniono także jego uczniów, którzy najpierw współtworzyli pierwsze profesjonalne środowisko badaczy dziejów oświaty i wychowania, a następnie kontynuowali dzieło swego mistrza.

Eleonora Sapia-Drewniak, Stefania Mazurek. Biografia pedagogiczna (STUDIA I MONOGRAFIE NR 460), Opole 2011.

W książce zrekonstruowano w oparciu o materiały archiwalne oraz wywiady życie i działalność pedagogiczną, społeczną i naukową dr Stefanii Mazurek. Ponad pół wieku, od roku 1922 do 1976, była ona nauczycielką młodzieży i dorosłych na Górnym Śląsku. W okresie okupacji w Warszawie brała udział w tajnym nauczaniu, tam zorganizowała Tajne Pedagogium Ziem Zachodnich, przygotowujące przyszłe nauczycielki do pracy w szkołach na Opolszczyźnie w okresie powojennym. Według jej projektu funkcjonowało w Opolu tzw. gimnazjum i liceum repolonizacyjne, którego była dyrektorką. Zorganizowała i prowadziła w Opolu Liceum dla Pracujących i Liceum Korespondencyjne. Była pierwszym kierownikiem Studium Języków Obcych w opolskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Jej życie przedstawiono na tle zmieniającej się sytuacji społeczno-politycznej Śląska. Brała Stefania Mazurek czynny udział w wielu inicjatywach społecznych – od samorządu lokalnego poczynając po komitety organizacyjne instytucji naukowych w Opolu. Była kobietą zorganizowaną, odpowiedzialną, chętnie działającą na rzecz innych. Jej praca w sposób znaczący wpłynęła na kształt praktyki oświatowej na Górnym Śląsku, a po wojnie – na Śląsku Opolskim. 

Iwonna Michalska, Wychowanie do czytelnictwa uczniów szkół powszechnych w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 2011.

Celem pracy było odkrycie składowych wszystkich elementów, które przyczyniły się do możliwości realizowania idei wychowania do czytelnictwa dzieci i młodzieży szkół powszechnych II Rzeczpospolitej. Rozprawą jest monografią o charakterze historyczno-pedagogicznym, Zakres chronologiczny rozprawy zasadniczo zamyka się w latach 1918 1939. Biorąc pod uwagę, że niektóre fakty i zjawiska były konsekwencją wcześniejszych wydarzeń, dolna cenzura czasowa została w kilku przypadkach przesunięta. Trzeba podkreślić, że rozprawa koncentruje się wyłącznie na polskich środowiskach wychowawczo-edukacyjnych. Ze względu na fakt występowania w II RP wielu mniejszości narodowych problematyka ta w tym przypadku wymaga oddzielnych badań.

Dorota Żołądź-Strzelczyk, Katarzyna Kabacińska-Łuczak, Codzienność dziecięca opisana słowem i obrazem. Życie dziecka na ziemiach polskich od XVI do XVIII wieku, Warszawa 2011.

Książka jest rezultatem kilkuletnich poszukiwań i analiz źródłowych podjętych przez Autorki zajmujące się problematyką dzieciństwa w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, które sięgnęły do źródeł pisanych i ikonograficznych. O ile źródła pisane były do tej pory dosyć często wykorzystywane w badaniach nad dziejami dziecka i dzieciństwa, o tyle ikonografia stanowiła do nich jedynie ilustrację, a nie równorzędne analizowane źródło. W pracy zaprezentowano wiele różnorodnych barwnych przekazów ikonograficznych, w tym sporo niepublikowanych i mało znanych. Większość z nich to przedstawienia sakralne, nierzadko dla oglądających mało dostępne ze względu na słabe światło, wielkość czy też miejsce umieszczenia w kościołach i klasztorach w całej Polsce. Ich analiza stała się podstawą rekonstrukcji wybranych sfer życia dziecka na ziemiach polskich do końca I Rzeczypospolitej, takich jak narodziny i początek życia, czy nauka domowa i szkolna. Pokazano też ubiór dziecięcy zróżnicowany wiekowo, stanowo i ze względu na płeć, przedmioty otaczające dziecko, zabawki i zabawy oraz zabiegi będące wyrazem troski o zdrowie i życie dziecka.

Agnieszka Wałęga, Polskie podręczniki i wydawnictwa pomocnicze do historii wychowania okresu zaborów i II Rzeczypospolitej (Biblioteka Historii Edukacji T. 2), Toruń 2011.

W pracy podjęto próbę odpowiedzi na następujące pytania: Jaki model podręcznika i wydawnictw pomocniczych do historii wychowania ukształtował się w okresie zaborów i II Rzeczypospolitej?; W jaki sposób ewoluował na przestrzeni tego okresu oraz w jakim zakresie był warunkowany przez ówczesną rzeczywistość społeczną, przemiany kulturowe, polityczne i oświatowe? W tym kontekście szczególnie istotne znaczenie ma ukazanie podręczników na tle ogólnego rozwoju historii wychowania jako dyscypliny naukowej i przedmiotu nauczania. Niezwykle ważne jest także udzielenie odpowiedzi na szereg pytań dotyczących autorów omawianych wydawnictw, zwłaszcza ich merytorycznych kompetencji do opracowania podręczników.

Aneta Bołdyrew, "Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918", Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.
          Książka jest poświęcona funkcjonowaniu rodziny tzw. nuklearnej, ze szczególnym uwzględnieniem jej funkcji opiekuńczych i wychowawczych, w rodzinach ziemiańskich, burżuazyjnych i inteligenckich. Analizie poddano aktywność kobiety w środowisku prywatnym w roli matki, jako dyspozytorki i organizatorki przestrzeni życia rodzinnego. Równolegle przedmiotem badania była pozycja dziecka w rodzinie, warunki jego materialnej i emocjonalnej egzystencji, treści i metody wychowania. Omówiono także czynniki, które wpłynęły na model życia rodzinnego (modernizacja społeczeństwa, początki kultury masowej, zmiany mentalności, postęp cywilizacyjny, urbanizacja) oraz zbadano, jak przemiany statusu kobiety i dziecka w środowisku domowym modelowały ich pozycję i prestiż w społeczeństwie. Ukazano również, w jakim stopniu ewolucja modelu macierzyństwa wpłynęła na modyfikację hierarchii autorytetów w przestrzeni wewnątrzrodzinnej oraz jaki miała wpływ na zmianę wizerunku ojca i relacje międzypokoleniowe. Przedstawiono stosunek do macierzyństwa reprezentantów rożnych środowisk (m.in. konserwatystów i feministek) oraz okoliczności budowania mitu Matki-Polki.