Monografie twórczości plastycznej artystów polskiego Londynu

W 1995 r. na rynku wydawniczym ukazała się książka pt. Marian Bohusz-Szyszko 1901-1995, życie i twórczość, Lublin 1995 (Redakcja Wydawnictw KUL), ss. 199, il. 91. Publikacja, pozostaje nadal jedynym opracowaniem monograficznym życia i twórczości malarskiej Mariana Bohusza-Szyszki, nestora polskich malarzy powojennego polskiego Londynu. Poza rysem biograficznym, zawierającym wątki związane z przedwojennymi, wojennymi i powojennymi losami samego artysty, jak też analizą jego twórczości malarskiej – omówionej poprzez poszczególne okresy i fazy twórczości – opracowanie jest próbą ukazania znaczenia i roli dzieł malarskich Bohusza z jego Cyklu Chrystologicznego w programie medycyny paliatywnej, stworzonym przez Dame Cicely Saunders w londyńskim St. Christopher’s Hospice. W opracowaniu uwzględniono również znaczenie działalności dydaktycznej oraz miejsce bogatego dorobku pisarskiego polskiego artysty w zakresie krytyki artystycznej oraz własnego stosunku do – zarówno historycznych, jak i współczesnych malarzowi – zjawisk w obszarze sztuk pięknych i historii sztuki.

 

W 2005 r., nakładem Wydawnictwa UMCS ukazał się monograficzny album pt. Wojciech Falkowski. Malarstwo. Painting, Lublin 2005, ss. 175, il. 125, prezentujący twórczość malarską Wojciecha Falkowskiego, jednego z powojennych uczniów prof. Mariana Bohusza-Szyszki na Wydziale Sztuki Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie. Książka otwiera serię monografii poświęconych indywidualnemu dorobkowi artystycznemu polskich artystów plastyków tworzących w Wielkiej Brytanii, a szczególnie w środowisku polskiego Londynu po II wojnie światowej (których liczbę szacuję na około 900 nazwisk). Wydawnictwo przybliża sylwetkę artysty, psychologa i muzyka jednocześnie z wielu perspektyw. W perspektywie historycznej, opisuje jego losy od wywiezienia przyszłego malarza ze Związku Sowieckiego w pierwszych latach II wojny światowej, poprzez tułaczkę w drodze z Iranu do Tanzanii aż po osiedlenie się na stałe w Wielkiej Brytanii w 1949 roku. W perspektywie artystycznej, monografia przedstawia sylwetkę twórczą artysty osobnego, który bez wcześniejszych studiów akademickich w połowie życia, odkrył swe malarskie powołanie, dochodząc w swojej twórczości, zwłaszcza w warstwie wrażliwości kolorystycznej, do poziomu znacznie przekraczającego granice przeciętnej twórczości malarzy nieprofesjonalnych.

 

Podobnie, albumowym wydawnictwem jest publikacja pt. Halima Nałęcz, Toruń-Londyn 2007 (Oficyna Wydawnicza Kucharski), ss. 148, il. 115 (wyd. w języku polskim i angielskim). Opracowanie jest poświęcone życiu, twórczości malarskiej i działalności organizatorskiej Halimy Nałęcz – najważniejszej w powojennej stolicy Wielkiej Brytanii (nie tylko polskim Londynie) kobiety – właścicielki niekomercyjnej galerii sztuki współczesnej, kolekcjonerki, organizatorski życia wystawienniczego oraz mecenaski w zakresie promocji polskiej i obcej sztuki współczesnej. Książka należy do serii opracowań monograficznych poświęconych twórczości artystycznej polskich malarzy i rzeźbiarzy, który po zakończeniu II wojny światowej tworzyli polskie środowisko artystyczne w stolicy Wielkiej Brytanii. Prezentuje w pierwszym rzędzie sylwetkę Halimy Nałęcz, artystki i „galerniczki” jednocześnie – przedwojennej uczennicy Michała Rouby, a w latach tuż powojennych studentki profesora Henriego Closona – członka La Nouvelle École de Paris oraz uczennicy profesora Mariana Bohusza-Szyszki w Studium Malarstwa Sztalugowego w Londynie. Ważną częścią opracowania jest charakterystyka działalności wystawienniczej i promocyjnej Drian Galleries w zakresie sztuki współczesnej (szczególnie malarstwa i rzeźby), w której Halima Nałęcz wzorowała się między innymi na doświadczeniach Denise René – francuskiej przyjaciółki i właścicielki jednej z najważniejszych w powojennym okresie galerii sztuki współczesnej w Paryżu. Wskazano również na znaczenie i rangę jej współpracy z wybitnymi osobowościami brytyjskiego życia artystycznego – Denisem Bowenem i Frankiem Avrayem Wilsonem, twórcami New Vision Group, skupiających młodych artystów z ówczesnych londyńskich szkół artystycznych. Wydawnictwo stało się inspiracją, do zorganizowanej w maju 2013 roku, przez Muzeum Narodowe w Gdańsku-Oliwie, retrospektywnej wystawy pt. „Londyńska kolekcja Halimy Nałęcz”, na której do końca lipca 2013 r. prezentowany jest znaczący wybór prac artystów obcych i polskich, które Halima Nałęcz ofiarowała Muzeum Narodowemu w Gdańsku w 1983 r.

 

Książka pt. Ryszard Demel. W drodze do tajemnicy światła/Exploring the Mysteries of Light, opublikowana w Toruniu w 2010 r. przez Wydawnictwo Naukowe UMK, ss. 295, il. 186, jest również monograficznym opracowaniem dorobku artystycznego „londyńczyka”, dzisiaj mieszkającego we Włoszech - artysty malarza a nade wszystkim witrażownika - Ryszarda Demela. Ten, uznany w Europie twórca w dziedzinie witrażu, był studentem rzymskiej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1945-1946, a następnie już w Anglii w Studium Malarstwa Sztalugowego i Grafiki Użytkowej, londyńskiej Sir John Cass Institute of Art and Design, Wydziału Scenografii w Slade School na Uniwersytecie Londyńskim oraz absolwentem Central School of Arts and Crafts i członkiem londyńskiej Grupy 49. Książkę poprzedziły m.in. teksty: Podróż ku światłu. Ryszarda Demela droga do witraża refrakcyjnego, (w:) Człowiek w podróży, pod red. Z. Krawczyka, E. Lewandowskiej-Tarasiuk, J.W. Sienkiewicza, Warszawa 2009, s. 145-158. Twórczość Demela, choć wieloaspektowa i bogata, w Polsce pozostawała zupełnie nieznana. Artysta – który znalazł się w 1947 r. na wyspach brytyjskich, należał do najzdolniejszych uczniów, zarówno polskich profesorów, takich jak Wojciech Jastrzębowski czy Stanisława Drozd, jak również mistrzów szkół londyńskich, takich jak Hans Tisdall, Bernard Meninsky czy William Roberts. W jego bogatym dorobku artystycznym znajdują się zarówno prace malarskie, jak i graficzne, projekty scenografii i tkanin. Ale o indywidualności artystycznej Ryszarda Demela zadecydowała jego twórczość w zakresie witrażu, którego tajniki i warsztat opanował w pracowni wybitnego angielskiego witrażysty Josepha E. Nuttgensa. Opatentowany na początku lat 60. XX w. tak zwany witraż refrakcyjny, łączony jest jednoznacznie z osobą polskiego artysty. Książka, poza opisem i analizą twórczości artystycznej Ryszarda Demela, przybliża tło historyczne oraz uwarunkowania polityczne, jakie zadecydowały o losach wielu rodzących się w warunkach wojennych i tuż powojennych polskich talentów artystycznych, których dorobek i osiągnięcia są prawie całkowicie nieznane i pomijane w dziejach sztuki polskiej XX w.