Natura, Homines, Historia 2020
Piotr Kołodziejczak
Czy stopień urbanizacji był wyznacznikiem „europejskości”? Miasta i natura w „De Europa” Eneasza Sylwiusza Piccolominiego
Szczególne miejsce w bogatym dorobku pisarskim humanistycznego erudyty Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, szerzej znanego jako papież Pius II, zajmuje traktat historyczno-geograficzny z połowy XV w. pt. „De Europa”. Jest on nie tylko świadectwem rozległej wiedzy autora, opartej na źródłach antycznych i współczesnych, lecz także stanowi odzwierciedlenie wielu jego poglądów. Spostrzeżenia i komentarze zawarte w tekście dotyczą tak istotnych kwestii, jak przebieg procesu chrystianizacji w Europie, rola papiestwa i cesarstwa, a także konflikt między cywilizowanymi Europejczykami, których Piccolomini utożsamiał z chrześcijanami, a barbarzyńskimi Turkami i poganami. Piccolomini naszkicował na kartach swojego dzieła intrygujący krajobraz Europy, w którym uwzględnił także miasta i świat przyrody. Ten drugi pojawił się w kontekście piękna natury, jej wpływu na życie ludzkie, osobliwych lub niespotykanych zjawisk przyrodniczych oraz opisów warunków naturalnych panujących w danym regionie. Wydaje się, że w tym ostatnim przypadku kontrast między miastami i przestrzenią zagospodarowaną przez człowieka a pierwotną, wciąż nieokiełznaną przyrodą w postaci lasów i bagien posłużył autorowi „De Europa” do pokreślenia różnic między ucywilizowanym światem Europejczyków i dzikością ziem zamieszkanych przez barbarzyńców i pół-barbarzyńców. Niniejszy referat stawia sobie za cel przedstawienie i przeanalizowanie różnych kontekstów, w jakich w „De Europa” i kilku innych dziełach Poccolominiego pojawiały się warunki i zjawiska naturalne. Szczególny nacisk zostanie położony na podkreślany przez włoskiego erudytę podział na cywilizowanych chrześcijan i barbarzyńców oraz to czy pokrywał się on z podziałem na przestrzeń zagospodarowaną przez człowieka i dziką. Innymi słowy referat powinien dostarczyć odpowiedzi na pytanie czy stopień urbanizacji był dla Piccolominiego wyznacznikiem „europejskości” danego regionu.
O autorze
Historyk, doktorant na Wydziale Nauk Historycznych UMK w Toruniu, zainteresowany historią regionu bałtyckiego w średniowieczu, dziejami życia religijnego i Kościoła, przygotowuje dysertację doktorską poświęconą pobożnym darom w średniowiecznym Sztokholmie na tle miast nadbałtyckich.
Piotr Kołodziejczak
Was the Degree of Urbanisation a Determinant of ‘Europeanness’? Towns and Nature in ‘Europe’ by Aeneas Silvius Piccolomini
A special place in the rich writing oeuvre of the erudite humanist Aeneas Silvius Piccolomini, better known as Pope Pius II, is occupied by his mid-fifteenth-century historical-geographical treatise ‘Europe’. Not only does it testify to the author’s extensive knowledge, based on ancient and contemporary sources, but it also reflects many of his views. The observations and comments contained in the text refer to such key issues as the course of the Christianisation process in Europe, the role of the papacy and the empire, as well as the conflict between civilised Europeans, whom Piccolomini identified with Christians, and barbarian Turks and pagans. In his work Piccolomini sketched an intriguing landscape of Europe, in which he also included cities and the natural world. The latter appeared in the context of the beauty of nature, its impact on human life, peculiar or unprecedented natural phenomena and descriptions of the natural conditions prevailing in a given region. It seems that in the latter case the contrast between cities with man-made space and the primeval, untamed nature embodied by forests and marshes was used by the author of ‘Europe’ to highlight the differences between the civilised world of the Europeans and the wild nature of the lands inhabited by barbarians and half-barbarians. This paper aims to present and analyse the different contexts in which natural conditions and phenomena appeared in ‘Europe’ and several other works by Poccolomini. Particular emphasis will be laid on the Italian scholar’s division between civilised Christians and barbarians, and whether it coincided with the division between man-made and wild space. In other words, the paper should provide an answer to the question of whether the degree of urbanization was for Piccolomini a determinant of ‘Europeanness’ in a given region.
About author
Piotr Kołodziejczak, MA in history, a doctoral student at the Faculty of Historical Sciences of Nicolaus Copernicus University; interested in the history of the Baltic region in the Middle Ages, the history of religious life and the Church; currently preparing a dissertation on pious gifts in medieval Stockholm in the context of Baltic towns.